Elektronische boekenlezers komen eraan in 2006

De Odyssee van de Iliad

Elektronische leesplankjes kennen we vooralsnog uit science-fictionverhalen, maar dit jaar verschijnen ze in het echt: lichte, tabletvormige computers met grote, rustige beeldschermen. Het kan allemaal door de ontwikkeling van elektronisch papier.

Afgelopen maand bracht een bedrijf uit Eindhoven een leesapparaat op de markt dat gebaseerd is op elektronisch papier. Elektronisch papier is een materiaal dat lijkt op een kruising tussen een beeldscherm en papier. Met een beeldscherm heeft het gemeen dat beeldpunten via een computer aan en uit gezet kunnen worden, en met papier heeft het gemeen dat punten die eenmaal 'aan' zijn, niet zomaar meer doven. Met dat laatste heeft elektronisch papier een voorsprong op beeldschermen, omdat die voortdurend van stroom moeten worden voorzien om beeldpunten aan te houden.

Het apparaat van Irex Technologies, een bedrijf dat is opgericht door oud-medewerkers van Philips, heet de Iliad en is een tablet (draagbare computer) op A5-formaat dat zo'n 400 gram weegt. Het elektronisch papier dat wordt gebruikt is ontwikkeld door het Amerikaanse E Ink, een bedrijf waar ook Philips in deelneemt. In wezen is de Iliad een draagbare computer die voor lezen is geoptimaliseerd.

Boek en blok

Door het lage stroomverbruik, het lage gewicht en zijn handzaamheid is het apparaat beter om van te lezen dan bijvoorbeeld een notebookcomputer. De hoop van zijn fabrikant is dat het in veel organisaties papier gaat vervangen. U kunt hierbij denken aan scholen waar scholieren geen overvolle boekentassen meer hoeven te sjouwen, omdat alle boeken op één licht apparaat staan; aan advocatenkantoren waar alle voor een zaak relevante jurisprudentie en wetteksten op één apparaat staan; of aan rondreizende monteurs van ingewikkelde machines die niet langer een meter handleidingen mee hoeven te nemen, en voor wie de handleidingen altijd up-to-date worden gehouden.

Illustratie 1: Het boekenfonds moedigt deze keer juist aan dat er in het aardrijkskundeboek wordt gekrabbeld. (Bron: Irex Technologies.)

Om papier uit het kantoor en de klas te kunnen verdringen heeft Irex wat troeven in zijn Iliad ingebouwd: zo bevat het tablet een touchscreen dat reageert op aanraking van een meegeleverde speciale pen. Door met de pen over het scherm te bewegen schrijft u; de ingebouwde computer laat onmiddellijk het resultaat zien, en bewaart wat u heeft geschreven of getekend. Later kunt u uw (aan)tekeningen op een gewone computer overzetten. De Iliad is dus naast een elektronisch boek ook een elektronische schrijf- en tekenblok.

Daarnaast bevat de Iliad een draadloze wifi-verbinding waarmee u snel het laatste nieuws of bijvoorbeeld bijgewerkte handleidingen kunt binnenhalen.

Papierloos kantoor

Nu is de droom van een papierloos kantoor (of een papierloze school) niet nieuw. Toen in de jaren tachtig de microcomputerrevolutie plaatsvond, zou volgens de koffiedikkijkers en de wichelroedelopers het tijdperk van het papierloze kantoor snel zijn aangebroken. In de praktijk werd echter niet minder, maar nog steeds evenveel papier gebruikt. Weliswaar verdwenen memo's ten faveure van e-mail, en wordt de opmaak van tijdschriften en kranten niet meer met schaar, lijm en papier, maar met de computer gedaan; daar stond tegenover dat mensen die vroeger één kladje met de hand schreven en vervolgens hun documenten in het net in één keer goed uittypten, nu zes kladversies uitprinten voor ze bij hun einddoel zijn.

Dat het papierloze kantoor er niet kwam, heeft voor een groot deel met de ergonomie, het gebruiksgemak van het beeldscherm te maken. Onderzoek wijst uit dat het lastiger is om van een beeldscherm te lezen dan van papier. Weliswaar wordt er tegenwoordig veel van het scherm gelezen (hordes mensen zitten dagelijks uren achter de pc), maar wat langere documenten, met wat langere zinnen en alinea's, worden nog steeds gauw geprint om vanaf papier te lezen.

Doordat bij de Iliad de beeldpunten niet uitdoven zoals op een beeldscherm, ziet het elektronisch papier er bijzonder rustig uit. Sterker nog, het ziet eruit als papier. Onder de glasplaat die bij de Iliad de e-paperlaag beschermt, ziet het elektronisch papier er net zo uit als de voorbeeldfoto van een fotolijstje. De 'leeservaring' moet worden versterkt door een balk die links op het apparaat zit; wie deze balk met de duim naar links draait, bladert vooruit, en wie naar rechts draait achteruit. Het idee hierachter is dat je op de Iliad bladzijden net als in een boek omslaat.

Naast de Iliad van Irex is het Chinese bedrijf Jinke eind vorig jaar met een iets kleinere lezer uitgekomen voor de Chinese markt, de Hanlin V8 (het Nederlandse apparaat is A5-formaat, het Chinese is paperbackformaat). Binnenkort komt het bedrijf uit met een Hanlin V2 voor de Westerse markt.

Daarnaast heeft Sony een 'lezer' in de planning die letterlijk zo heet: Reader. Deze staat gepland voor voorjaar 2006. De Hanlin en de Reader proberen echter niet papier zo nauw mogelijk te benaderen; zo kun je op deze apparaten niet schrijven. Wel heeft de Hanlin een klein touchschermpje, dat gebruikt kan worden voor aantekeningen.

Streepje voor

Als een nieuwe vinding wil slagen, is het niet voldoende als de vinding hetzelfde kan dan hetgene wat deze vervangt; zij moet dingen beter kunnen. De Iliad probeert de rem van het papierloze kantoor af te halen door een apparaat te maken dat papier zoveel mogelijk benadert; waarvoor u dus niet op één plek hoeft te zijn, waar u droedels op kunt tekenen tijdens saaie vergaderingen, en waar u zelfs gedachtenloos in kunt bladeren. Maar dat alleen zou niet voldoende zijn.

Een Iliad is echter ook een computer, en kan dus computerachtige dingen doen, zoals in teksten zoeken, fragmenten knippen en plakken uit verschillende documenten enzovoort. En wat bijvoorbeeld voor oudere gebruikers nuttig kan zijn, is dat teksten zonder loep kunnen worden vergroot of verkleind, of dat ze via de ingebouwde koptelefoonaansluiting kunnen worden voorgelezen. Irex Technologies ziet als grote voordelen dat een klein apparaat een hele bibliotheek kan bevatten, dat documenten (bijvoorbeeld een handleiding voor de telefoonreparateur) live vernieuwd kunnen worden, en dat documenten naar gelang ze op dat moment nodig zijn via het internet opgevraagd kunnen worden.

Een groot voordeel van digitale documenten is dat ze kunnen worden "gescheurd, gemengd en gebrand" (naar het Engelse rip, mix and burn). Boekenliefhebbers vinden dat wellicht een wat enge omschrijving, maar hij klopt wel. Wie recepten verzamelt, zal deze zelden uit een rijk geïllustreerd kookboek willen scheuren. Een recept uit een krant knippen is daarentegen niet erg, want een krant is een wegwerpartikel. De elektronische versie van het rijk geïllustreerde kookboek zal er geen last van hebben als eruit wordt "gescheurd"; een leesapparaat kan zo worden gebruikt om recepten uit uiteenlopende bronnen te verzamelen. Eventueel kunnen deze recepten zelfs tijdens het koken worden aangepast.

Dat leesapparaten zo lang op zich hebben laten wachten (het idee kenden we al uit science-fiction als de tv-serie Star Trek), ligt er niet alleen aan dat elektronisch papier betrekkelijk jong is, maar ook dat dit vrije gebruik van teksten auteurs en uitgevers tegen de haren instrijkt. Deze beroepsgroepen hebben daarom de wetgever zo ver gekregen dat deze de auteurswet heeft aangepast om het openbreken van elektronische sloten te verbieden. Dit is problematisch, omdat uitgevers er nogal een handje van hebben hun eigen auteurswet te schrijven met behulp van een elektronisch slot; in tegenstelling tot bij gedrukte boeken, mogen sommige elektronische boeken opeens niet meer worden uitgeleend, voorgelezen, geciteerd, doorverkocht enzovoort. En het is sterk de vraag of lezers boeken willen waarmee ze minder kunnen dan voorheen.

Het succes van leesapparaten als de Hanlin en de Iliad hangt dan ook mede af van in hoeverre we er meer mee kunnen dan met 'gewone' boeken. Daar komt nog eens bij dat het bladeren op elektronisch papier op het moment traag gaat; het kost de onderliggende computer een tel om de nieuwe bladzijde 'uit te rekenen', en nog eens een tel om deze op het elektronisch papier te tekenen. Toen ik vorige maand Irex Technologies bezocht, was men teleurgesteld dat ik dit opmerkte. "Je moet dit zien als een boek", vertelde men mij, "daar kost het omslaan van een bladzijde ook tijd." Ik kan echter niet de onderliggende computer wegdenken: ik verwacht gewoon sneller te kunnen bladeren.

Bedrijfslezen

Dat leesapparaten er zullen komen, lijkt op termijn onvermijdelijk, zelfs als kopers niet aan het trage bladeren kunnen wennen. E Ink is namelijk niet de enige leverancier van energiezuinige beeldschermen, en de concurrerende schermen beloven sneller aanstuurbare beeldpunten te hebben, waardoor ook het bladeren sneller zal gaan.

De Irex Iliad is bedoeld voor het bedrijfslezen; voor bijvoorbeeld advocatenkantoren waar een pleiter tientallen cases tot beschikking moet hebben, of voor de reizende monteur van ingewikkelde apparatuur, die er de meter naslagwerken in zijn bestelwagen mee vervangt. De prijs is navenant; voor zover nu bekend zal de Iliad 650 euro inclusief BTW en verzendkosten gaan bedragen. De Hanlin en de Reader moeten goedkoper worden, maar die zijn dan ook respectievelijk op de hobbyende en de lezende consument gericht.

Illustratie 2: De Iliad kan ook als schetsblok worden gebruikt. (Bron: Irex Technologies.)

Illustratie 3: Philipsdochter Polymer Vision ontwikkelde een op E Ink gebaseerd voorbeeldapparaat dat kan worden opgerold; wanneer het niet wordt gebruikt, neemt het nauwelijks plaats in. (Bron: Polymer Vision.)

Definities

Microcomputer	Wat nu een pc heet. Vroeger werd onderscheid gemaakt tussen computers die zelfgebouwd waren (hobbycomputers), computers voor thuisgebruik (homecomputers) en voor zakelijk gebruik (pc's). De verzamelterm voor deze drie groepen was microcomputer.
Wifi	Een methode om via radiogolven een draadloze aansluiting op internet te maken.

Links

www.jinke.com.cn/compagesql/English/downloadcenter/	De downloadpagina van Jinke heeft een gratis versie van de Wolf Browser, een programma dat zijn leesapparaat nabootst. Leuk als u als een met de technologie wilt spelen zonder meteen een duur apparaat te moeten kopen.
www.irextechnologies.com	De homepage van de fabrikant van de Iliad.
Illustratie 3: Hanlin levert een handig programma dat laat zien hoe een digital boek op zijn leesapparaat werkt.

Meer eenvoudige artikelen over het gebruik van uw pc treft u aan op mijn homepage.